O społeczeństwie i jego rzeczywistych wrogach

„Społeczeństwo otwarte” to hasło, na które należy reagować zawsze pozytywnie. Bo jakże można być człowiekiem nie otwartym (w domyśle nietolerancyjnym)?

W „Zapiskach manarchisty” Tomasza Gabisia, (Arcana, dwumiesięcznik 136 Kraków (4/2017) znalazłem świetną analizę wpływu systemu plutokratycznego neokapitalizmu na niszczenie państw narodowych. Odbywa się to za pomocą pojęć, które wyrażają tendencje zbieżne z celami, do jakich dążą ludzie obsługujący system „fal spekulacji, sztucznych boomów i finansowego hochsztaplerstwa”. Potrzebują oni osłony „ideowej”. 

Znakomity niemiecki poeta i eseista Gottfried Benn napisał w latach pięćdziesiątych: „Zachód zmierza ku upadkowi nie z powodu systemów totalitarnych czy zbrodni SS, ani też z powodu materialnego ubożenia albo Gottwaldów i Mołotowów, lecz skutek psiej uniżoności zachodniej inteligencji przed pojęciami politycznymi”. Ten upadek najprawdopodobniej już się dokonał. A takich hasłem politycznym, który towarzyszył i towarzyszy temu upadkowi, jest pojęcie, które brzmi: „społeczeństwo otwarte”. Pojęcie to stworzył Karl Popper, wybitny filozof, przedstawiciel krytycznego racjonalizmu. W czasie II wojny światowej przebywał w Nowej Zelandii gdzie napisał książkę pt.: „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”. Pisał ją w wyjątkowym kontekście historycznym, trwała II wojna światowa. Istniało zagrożenie, że komunizm rozleje się na cały świat. Faszyzm i nazizm toczyły walkę z demokracjami świata anglosaskiego. Popper wskazał dość bezceremonialnie na Platona i Hegla jako głównych ideowych sprawców dwudziestowiecznych katastrof totalitarnych. Książka doczekała się entuzjastycznej jak i krytycznej oceny, ale jej tytuł stał się bytem żyjącym samodzielnie. Stał pojęciem politycznym. 

W latach osiemdziesiątych czytałem tę książkę wydaną w podziemiu. Zrobiła ona na mnie duże wrażenie dlatego, że była zakazana przez komunistów i programowo antytotalitarna, choć ocena Platona jako ojca totalitaryzmu już wtedy wzbudziła we mnie pewną nieufność. Niezależnie od tego, były wystarczające powody, aby wówczas uznać hasło „społeczeństwo otwarte” za sensowne pojęcie polityczne. Jednak po upadku komunizmu, gdy pojawiło się społeczeństwo otwarte i nastała demokracja, wpływowe środowiska intelektualne wciąż tym pojęciem operowały, między innymi Fundacja Batorego, środowisko „Gazety Wyborczej”. Hasło „społeczeństwo otwarte” stało się pojęciem bojowym, co oznacza, że mimo iż żyjemy w państwie demokratycznym, wciąż brak w nim demokracji. A szczególnie jest to bolesne teraz, gdy rządzi w Polsce Prawo i Sprawiedliwość. Fundacje finansuje George Soros. Otóż, o ile dobrze sobie przypominam lekturę Poppera, to nigdzie on nie precyzuje czym jest społeczeństwo otwarte. Pisze tylko, czym nie jest. Dlatego pewnie Róża Thun, posłanka PO do PE, poczuła się w obowiązku uzupełnić Poppera. „Społeczeństwo otwarte to społeczeństwo otwarte na drugiego człowieka i na miłość bliźniego” stwierdziła pięknie. Tego typu sentymentalnie brzmiące banały agenci „społeczeństwa otwartego” rozsiewają po całym świecie, gdy tymczasem ludzie racjonalni i sceptyczni, stosując się do zasad poznawczych samego Poppera, muszą zobaczyć, że „społeczeństwo otwarte” to zwyczajny slogan, pojęcie znaczeniowo puste, z czym zapewne sam Popper by się zgodził. 

Jakie „sensy” może generować pojęcie „społeczeństwo otwarte”? Otóż takie, że tylko społeczeństwo otwarte jest dobrym społeczeństwem, gdyż jest otwarte na eksperymenty, na inżynierię społeczną. Kto się sprzeciwia społeczeństwu otwartemu, ten jest przeciwnikiem „otwartości”. Ale tę „otwartość” można też rozumieć tak jak w zdaniu: „właściciel zostawił sklep otwarty, co bardzo ułatwiło zadanie złodziejom”. Śmiało, bez wahań, przyłączmy się zatem do walki o społeczeństwo otwarte! Chodzi bowiem o „miłość bliźniego”.