NA ANTENIE: ACIDLAND/MYSLOVITZ
Studio nagrań Ogłoszenia BIP Cennik
 

Humanisto, kim jesteś?

Publikacja: 30.05.2019 g.19:44  Aktualizacja: 29.05.2019 g.12:52
Poznań
Z wielką przyjemnością przeczytałem książkę Edwarda Balcerzana pt. "Humanisto, kim jesteś?" Chciałoby się, po takim tytule, w tych antyhumanistycznych czasach odpowiedzieć zaczepnie, tym samym pytaniem: „No właśnie, kim jesteś, humanisto?”
książka biblioteka - Jacek Butlewski
/ Fot. Jacek Butlewski

Bo zagadnienia poruszane przez profesora Edwarda Balcerzana są głębinowe. Byłem jego studentem i mimo, że już na studiach miałem dystans wobec panującego wówczas na poznańskiej polonistyce strukturalizmu, podziw mój budziła zawsze metodologiczna dyscyplina Balcerzana w dziedzinie uciekającej przed dyscypliną, jaką jest sztuka. Tak mnie się wydawało. Ale tylko pozornie. Kiedy jest się młodym, o tym się często nie wie, albo po prostu nie chce wiedzieć, że pisząc dobry wiersz uruchamia się zawsze wyższą organizację języka. Zasady poetyki, które poeta, pisarz czy dziennikarz wykorzystuje są niezależnie od jego woli. Relacja umysł-język to tajemnicze sprzężenie zwrotne. Rozjaśnianie tych tajemnic to robota dla humanisty. Lektura książki Balcerzana o tym przypomina. Poczułem się trochę podczas czytania, i było to przyjemne, jakbym wrócił na studia.

Kiedy na początku tego omówienia użyłem sformułowania „antyhumanistyczne czasy” nie miałem na myśli jakiś skojarzeń apokaliptycznych. Raczej z tym co „nowocześni” humaniści nazywają czasami post-humanistycznymi. To jest pojęcie z tego samego repertuaru, co post-prawda i post-człowiek. To są pojęcia zupełnie poważnie i na serio używane przez nowych „humanistów”. To doprawdy zadziwiające robienie kariery w obrębie dziedziny, którą się jednocześnie niszczy i to nie bez podszytej złą wolą satysfakcji, którą się kamufluje czasami humanistycznymi frazesami. O tym Balcerzan w tej książce także pisze. Edward Balcerzan choć strukturalista, nigdy nie stał się postmodernistyczny z tego względu, że ma świadomość skali trudności w kwestiach epistemologicznych czyli poznawczych. Mimo, że raczej zdecydowany lewicowiec, za sprawą wykształcenia, szerokości horyzontów wolny jest od skłonności do ideologicznych ukąszeń. Książka nie daje nam wyczerpującej odpowiedzi na pytanie kim jest humanista. Ale to oczywiste, że tyle definicji, ilu humanistów, z tym zastrzeżeniem, że definicja definicji nie równa, podobnie jak humanista humaniście. Za to w większym stopniu ta książka informuje czytelnika jakim humanistą jest prof. Edward Balcerzan. Reprezentuje podstawę zdystansowaną do świata społecznego, często ironiczną, nie przekształcającą się w sarkazm, co wskazuje na rzadką dzisiaj cechę wśród intelektualistów – wolności od resentymentu. Edward Balcerzan to osobowość nie tylko naukowca, ale chyba przede wszystkim artysty, poety i pisarza. To racjonalista o umyśle przenikliwym jak skalpel biegłego w swym fachu chirurga. Balcerzan dekonstruuje, strukturalizuje literaturę nie po to by powiedzieć, że świat to tylko narracje, nic poza tym. Patrzy na język jak na lustro, w którym odbija się świat. Interesują go artystyczne warianty tego procesu. W takim też znaczeniu bardzo broni autonomii humanistyki jako dziedziny naukowej przed rozpuszczaniem jej w ideologicznej i postmodernistycznej brei.

Zaryzykuję tezę, że rozważania metodologiczne, które otwierają tę książkę sytuują Edwarda Balcerzana w kręgu poznańskich humanistów, dziś moglibyśmy rzecz „starej daty”. Są nimi nieżyjący Leszek Nowak, Jerzy Kmita czy Andrzej Falkiewicz. Byli to przedstawiciele poznańskiej szkoły metodologicznej. Żywię dla nich wielki podziw. Balcerzan w tym gronie wydaje się być najmniej „filozoficzny”, gdyż jest „tylko” krytykiem literackim, poruszającym się w obrębie głównie semiotyki. Ale te „ograniczenie” czyni jego rozważania jakby bardziej zwartymi, przejrzystymi, uporządkowanymi. Przyjemność lektury wynika ze śledzenia procesu poznawania materii literackiej, a poprzez nią świata, co buduje wiarę w poznawczą moc rozumu. Ta wiara jest bardzo potrzebna w naszych czasach gnostycznych ciemności. Bez dwóch zdań. Potężny umysł.

Edward Balcerzan: „Humanisto, kim jesteś?” Wydawnictwo Pasaże 2018

 

http://radiopoznan.fm/n/y68Q21
KOMENTARZE 0