Jak podkreśla wicedyrektor ośrodka Prof. Krzysztof Malinowski, rola Instytutu zmieniała się przez dziesięciolecia – od typowo naukowej, po placówkę świadczącą także usługi eksperckie:
Interesuje nas życie polityczne w Niemczech, sprawy gospodarcze, rola Niemiec w Unii Europejskiej, w stosunkach transatlantyckich, no i oczywiście stosunki polsko-niemieckie. Służymy naszymi pracami Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ale również na potrzeby ministerstwa spraw zagranicznych, to są głównie materiały o charakterze informacyjnym.
Instytut Zachodni powstał w grudniu 1944 roku z inicjatywy prof. Zygmunta Wojciechowskiego. Zajmował się m.in. tematyką tzw. Ziemi Odzyskanych i badaniami nad okupacją hitlerowską w Polsce.
Placówka dorobiła się także największego w kraju zbioru dotyczącego historii i współczesności Niemiec.
Głównym elementem obchodów 75-lecia Instytutu Zachodniego jest dzisiejsza debata, która odbywa się w siedzibie placówki przy ul . Mostowej pod hasłem "Niemcy i przyszłość Unii Europejskiej".