Trzech Króli – Święto Objawienia Pańskiego

Geneza święta

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa to właśnie 6 stycznia obchodzono Boże Narodzenie. Jednak w Kościele łacińskim od końca IV w. zaczęto obchodzić te święto niezależnie od Bożego Narodzenia. Od tego czasu główną treścią liturgii jest przybycie Trzech Mędrców (Trzech Króli) ze Wschodu do nowonarodzonego Jezusa. W Kościele Katolickim Święto Objawienia Pańskiego (zwane też Epifanią lub w tradycji polskiej świętem Trzech Króli) zamyka cykl świąteczny Bożego Narodzenia.

Tradycję obchodzenia 6 stycznia Bożego Narodzenia (a konkretnie wigilii tego dnia) utrzymują do dzisiaj wyznawcy prawosławia i grekokatolicy. Sama Biblia nie wymienia ani imion, ani liczby, ani profesji przybyłych do Jezusa postaci ze Wschodu. Dopiero w średniowieczu powstała legenda według której do Betlejem przyjechali Trzej Królowie: jeden czarnego koloru skóry, drugi młody, a trzeci stary. Mieli pochodzić z Indii, Persji i Arabii oraz nosić imiona Kacper, Melchior i Baltazar. Opisująca pokłon trzech wędrowców złożony przyszłemu królowi żydowskiemu, Ewangelia św. Mateusza, podaje, że mieli oni podążać za prowadzącą ich do stajenki gwiazdą. Mały Jezus otrzymał od podróżników trzy drogocenne dary: mirrę, kadzidło i złoto. Na tej podstawie wysunięto późniejszą koncepcję trzech osób przybyłych do stajenki.

Święto te ma swoją symbolikę. Ma podkreślać, że pokłon przyszłemu Zbawicielowi został oddany zarówno przez pogan, jak i ludzi pochodzących z różnych warstw społecznych. Wskazuje, że Chrystus urodził się w zwykłej rodzinie, a Zbawienie, które ma się dokonać jest uniwersalne dla wszystkich ludzi.

Święto Trzech Króli w tradycji polskiej

W tradycji polskiej dzień Trzech Króli był ostatnim z „dwunastu szczodrych dni”, który zamykał również okres świąteczny. Tego dnia popularne były odwiedziny rodziny i znajomych. Gospodynie musiały być przygotowane na odwiedziny kolędników, dlatego już wcześniej szykowały dla nich kawałki kołacza, ciasteczka i pierogi.

Na dworach magnackich i szlacheckich, na pamiątkę przyniesionych darów przez Trzech Króli: mirry, kadzidła i złota, obdarowywano dworzan kosztownymi prezentami. Za uczynną pracę podarunki z rąk dziedziczki otrzymywała również służba. W miastach studenci wystawiali przygotowywane przez siebie krótkie komedie, za które widzowie nie szczędzili im datków w postaci jedzenia i pieniędzy.

Od XVIII wieku w Polsce popularne stało się organizowanie zabawy w wybory króla migdałowego. Zwyczaj ten przejęty Francji i Anglii stał się popularny na dworach szlacheckich i wśród bogatych mieszczan. Zabawa polegała na znalezieniu migdała ukrytego w rogatych ciastkach, czyli w specjalnie przygotowanych ciastkach i słodkich rożkach. Pierwszy mężczyzna, który natknął się na migdał w swojej przekąsce obwoływany był królem migdałowym. W analogiczny sposób dokonywano wyboru królowej migdałowej. Następnie tę niezwykłą królewską parę otaczano szczególnymi honorami i względami podczas wszystkich zabaw, którym przewodziła aż do samego końca karnawału.

Popularne było wręczanie upominków pomiędzy krewnymi. Również na wsi tego dnia dzieci dostawały jabłka i orzechy, które miały zapewnić im zdrowie na cały rok.

Na przełomie XV i XVI wieku powstał zwyczaj święcenia złota i kadzidła. Poświęcanym kadzidłem były zioła i żywica z jałowca, którą następnie okadzano domy, by zabezpieczyć ich mieszkańców przed nieszczęściami. W tym samym celu poświęconym złotem dotykano całej szyi.

Od XVIII wieku upowszechnił się także zwyczaj święcenia kredy, którą można było kupić na rozstawianych przed kościołami straganach. Poświęconą kredą znaczono krzyż na głowach krów, aby czarownice nie odebrały im mleka, a zioła i żywicę stosowano w tradycyjnych zabiegach leczniczych. Wtedy też upowszechnił się zwyczaj pisania na drzwiach wejściowych zamieszkałych przez katolików domów poprzedzielanych krzyżykami liter „KMB” pochodzącymi od pierwszych liter imion Trzech Króli lub CMB od łacińskiego zwrotu Christus Mansionem Benedicat (Niech Chrystus błogosławi temu domowi), po których następowała data bieżącego roku.

Święto Trzech Króli obecnie

Święto Trzech Króli w Polsce było do roku 1960 był dniem wolnym od pracy, kiedy to zostało zniesione przez Sejm PRL. 6 stycznia stał się ponownie wolny od pracy dopiero w 2011 roku.

Obecnie jest to przede wszystkim uroczystość kościelna, podczas której święci się kadzidło i kredę. Podobnie jak kiedyś, po powrocie do domu, na drzwiach pisze się poświęconą kredą „KMB” lub „CMB”. Nowym zwyczajem praktykowanym w wielu polskich miastach jest organizowanie orszaków Trzech Króli. Osoby biorące w nich udział przebierają się za różne postacie i przemierzając ulice miast śpiewają kolędy. Największe orszaki są w stanie zgromadzić nawet po 10 tysięcy uczestników.