„Bunty w łagrach” - zbiór wspomnień w opracowaniu Agnieszki Knyt

Głód głodem, człowiek się ruszał. Ale kiedy złamał się psychicznie - to i jedzenie nie pomagało.

Broniłem się przed załamaniem. Ciążyło, że mam wyrok 20 lat. Po tym, co się zobaczyło po pary mięsiącach, te 20 lat nabierało strasznego wymiaru. Pół roku - myślałem - rany boskie, dopiero pół roku, co dalej? Przed takim myśleniem broniłem się i stopniowo wytłumaczyłem sobie, że biadolenie i rozpaczanie nic nie da. Jeszcze żeby było przed kim...

Wmawaiałem sobie: jeszcze trochę i to się musi zmienić. I zawsze na przekór wszystkiemu twierdziłem: obojętnie, jak będzie, ja muszę wytrzymać i wrócić. 

Fragment książki „Bunty w łagrach”, wspomnienie Józefa Halskiego z Norylska

W ramach cyklu literackich poleceń proponuję dziś pozycję z gatunku literatury historycznej. „Bunty w łagrach. Relacje polskich więźniów Gułagu” to antologia wspomnień Polaków, którzy przeżyli piekło sowieckich łagrów.

Agnieszka Knyt dokonała wyboru i opracowania świadectw osób, które skazane zostały na pobyt w Gułagu po roku 1944, na mocy wyroków za działalność w podziemiu niepodległościowym. W łagrach Workuty, Norylska i Kingiru w 1953 i 1954 roku byli świadkami i uczestnikami buntów więźniów. Od roku 1988 do połowy lat dziewięćdziesiątych ich świadectwa były nagrywane przez Tomasza Gleba, Wiesława Krasnodębskiego i Małgorzatę Strasz.

Dziś te materiały są bezcennym i ważnym głosem na temat mało znanych kart historii. Byli więźniowie opowiadają o wybuchu wojny, walce w podziemiu, splocie wydarzeń, który doprowadził do ich uwięzienia i skazania, o realiach łagrowego życia, a w końcu o oporze, który rodził się w beznadziejnej rzeczywistości sowieckiego ucisku. Niezwykle ciekawa, choć trudna lektura, która przeraża skalą opisanego w niej okrucieństwa. Bunt, wzniecony w miejscach tak potwornych i pozbawionych nadziei stawał się aktem heroizmu.  

Książka „Bunty w łagrach. Relacje polskich więźniów Gułagu” ukazała się nakładem Ośrodka KARTA i Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Wydanie uzupełniają niepublikowane wcześniej fotografie więźniów podczas pobytu w łagrach i na zesłaniu, a także zdjęcia pokazujące to, co z Gułagu pozostało w latach 90.