Nagroda została ustanowiona w 2009 r., jako regionalny odpowiednik ogólnopolskiej nagrody IPN "Kustosz Pamięci Narodowej". W Poznaniu przyznaje się ją od 2010 r. Od tego czasu otrzymało ją ponad 70 osób i instytucji.
Marta Sankiewicz z poznańskiego oddziału IPN podała, że wyróżnienie trafia do polskich lub zagranicznych stowarzyszeń, instytucji oraz osób fizycznych za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii narodu polskiego w latach 1939–1989 oraz współpracujące z IPN – wspieranie pionu edukacyjnego w realizacji ustawowej działalności.
Nagroda może być także przyznana pośmiertnie.
Wśród dotychczas wyróżnionych są m.in.: Światowy Związek Żołnierzy AK Okręg Wielkopolska, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego Oddział Wielkopolska, Stowarzyszenie "Katyń" w Poznaniu, Stowarzyszenie "Poznański Czerwiec 1956" oraz represjonowani działacze Solidarności: Janusz Pałubicki i Lech Dymarski.
Kandydatów do nagrody "Świadek historii" mogą zgłaszać instytucje, organizacje społeczne i osoby fizyczne. Wyróżnienie przyznaje kapituła, której przewodniczy prezes IPN. Zgłoszenia można składać do 10 czerwca.