"Moralność pani Dulskiej" na antenie Radia Poznań

Narodowe Czytanie organizowane jest przez Prezydenta RP od 2012 roku. Zostało zainicjowane wspólną lekturą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. W 2013 roku w całej Polsce odbyło się czytanie dzieł Aleksandra Fredry, a podczas następnych edycji przeczytano m.in.: „Trylogię” Henryka Sienkiewicza, „Lalkę” Bolesława Prusa, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego czy „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego.

Gabriela Zapolska napisała „Moralność pani Dulskiej” jesienią 1906 roku. Utwór bardzo szybko stał się popularny i jest uważany za jedno z najważniejszych osiągnięć twórczych pisarki. Dzieło cechuje komizm, bogactwo obserwacji obyczajowych, a zwłaszcza silna wymowa społeczna. Prapremiera sztuki odbyła się 15 grudnia 1906 roku w Teatrze Miejskim w Krakowie. Kilka tygodni później wystawiono ją w Warszawie, a następnie we Lwowie, gdzie autorka osobiście czuwała nad przygotowaniami i brała udział w próbach. Wszystkie te inscenizacje przyjęto z wielkim aplauzem. Dużym zainteresowaniem cieszyły się również pokazywane w wielu miastach przedstawienia teatrów objazdowych, m.in. realizacje Teatru Gabrieli Zapolskiej, podróżującego po całej Galicji. „Moralność pani Dulskiej” weszła do żelaznego repertuaru polskich teatrów, wznawiano ją wielokrotnie i zawsze z powodzeniem. Odnosiła też sukcesy za granicą. Powstały również kontynuacje „Pani Dulska przed sądem” i „Śmierć Felicjana Dulskiego”. Sztuka grana była także z podtytułem „Tragifarsa kołtuńska”.

Na podstawie dramatu powstały również filmy, w tym uznawany za pierwszy polski film dźwiękowy obraz Bolesława Newolina z 1930 roku. W późniejszym okresie sztuka była pięciokrotnie adaptowana na potrzeby Teatru Telewizji w latach 1968, 1970, 1992, 2006 i 2013. W roku 1975 powstał film pod tytułem „Dulscy” w reżyserii Jana Rybkowskiego, wykorzystujący wątki z tej sztuki. Natomiast 2 października 2015 odbyła się premiera filmu (komedii nieobyczajowej) „Panie Dulskie” w reżyserii Filipa Bajona z Krystyną Jandą, Katarzyną Figurą i Mają Ostaszewską w rolach głównych. Jest to kontynuacja wątków dramatu, dziejąca się w latach 1954 i 1994.

Pomysł utworu podsunął Zapolskiej jej mąż. Przyjęto, że przy poszukiwaniu wzorców postaci Zapolska zasugerowała się sugestią swojego redakcyjnego kolegi, Leopolda Szenderowicza, który podsunął pisarce postać swojej kamieniczniczki Gołąbowej i jej rodziny. Nazwisko bohaterki łączy się również ze lwowianką – niejaką Czesławą Dulską, która w odpowiedzi na ankietę ogłoszoną w 1905 roku przez popularny lwowski dziennik „Wiek Nowy” opisała swój system gospodarowania w domu, oparty na egoizmie, skąpstwie i wyzysku służącej.

Sztuka Zapolskiej to tragifarsa, czyli połączenie elementów komedii z elementami tragedii. Główna bohaterka – Aniela Dulska – postać obłudna, dwulicowa, fałszywa, chciwa, nie potrafi okazać życzliwości, gardzi ludźmi biednymi, słabymi i wrażliwymi. Wszystko co robi, robi na pokaz. Jej postawa – nazywana dulszczyzną – prezentuje pozorną moralność; życie w zakłamaniu i obłudzie. Pozwala na romans syna z Hanką, tylko dlatego, żeby nie włóczył się nocami po lokalach (jednak Dulska nie wyobraża sobie małżeństwa Zbyszka z Hanką, uważałaby to za hańbę dla jej rodziny). Problem pojawia się, gdy Hanka zachodzi w ciążę.

Pierwotnie akcja utworu została umieszczona we Lwowie, ponieważ tam pierwotnie miała nastąpić premiera. Jednak choroba jednej z aktorek spowodowała takie opóźnienie, że premiera została przeniesiona do Krakowa. Na potrzeby przedstawienia premierowego w Krakowie autorka przeniosła akcję utworu do tego miasta. Później sztukę wystawiano w innych miastach i w zależności od tego, z którą wersją reżyser miał do czynienia, miejscem akcji był Lwów lub Kraków.

Wersja „lwowska” została wydana drukiem przez wydawnictwo Orgelbrandów w 1907 roku. Kolejne wydanie (wydawnictwo Lektor) z 1921 roku oparte zostało na jednym z odpisów wykonanych dla potrzeb krakowskiego teatru – z akcją umieszczoną w Krakowie. Późniejsze wydania aż do 1987 roku oraz ekranizacje dramatu wywodzą się od tego wydania. W 1988 roku wydany został tekst pochodzący z Orgelbranda z akcją we Lwowie. Obecne wydaje się obie wersje, zależnie od pochodzenia źródła.

Z okazji Narodowego Czytania Prezydent skierował przesłanie, zachęcając do uczestnictwa w akcji.

Podczas tegorocznej, dziesiątej odsłony Narodowego Czytania spotkamy się, aby wspólnie czytać Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej. To wyjątkowy utwór, który piętnuje obłudę i zakłamanie. Odnajdujemy w nim komizm i gorzką ironię, mistrzowskie odmalowanie postaci i wyczucie języka, ale przede wszystkim uniwersalne przesłanie moralne, które w imię uczciwości i sprawiedliwości każe potępiać zło. Sztuka Zapolskiej wzbogaciła literaturę polską o ważną refleksję społeczną. Pojęcie „dulszczyzna” weszło na trwałe do języka potocznego i na przestrzeni epok było różnie interpretowane, stając się przedmiotem żywych dyskusji

– napisał w liście Prezydent RP Andrzej Duda.

Na antenie Radia Poznań będzie można wysłuchać wspaniałą adaptację „Moralności Pani Dulskiej” przygotowaną przez zespół Radia Dla Ciebie z Warszawy, w której udział wzięli m.in. Barbara Krafftówna oraz Franciszek Pieczka.

Plan emisji słuchowiska

sobota 4 września
- godz. 9:10 - pierwszy akt słuchowiska
- godz. 13:45 - drugi akt słuchowiska
- godz. 18:40 – trzeci akt słuchowiska
- godz. 21:05 – czwarty akt słuchowiska

niedziela 5 września
- godz. 15:05 powtórka pierwszego i drugiego aktu

niedziela 12 września
- godz. 15:05 powtórka trzeciego i czwartego aktu