"Nie dopytuj się" - Anna Kamińska o Bieszczadach, które nie są z folderów

To pierwsza książka o kobietach w Bieszczadach – o ich wyborach, samotności, sile i poszukiwaniu sensu życia wśród dzikości natury. Bohaterkami Kamińskiej są między innymi Zofia Trzcińska – zwana Komedową, żona kompozytora Krzysztofa Komedy, Maria Kownacka, autorka „Plastusiowego pamiętnika”, Joanna Hasiorowa, żona artysty Zdzisława Hasiora, oraz Simona Kossak, której ślady autorka tropi również tutaj.

Zofia Komedowa po śmierci męża przeniosła się z Warszawy do Bieszczadów. W Dolinie Sanu żyła jak miejscowi – prosto, w rytmie natury. Utrzymywała przyjaźnie z grekokatolikami, uczestniczyła w ich obrzędach, zbierała ikony i doprowadziła do nagrania ukraińskich pieśni. To ona wprowadziła w cerkwi w Chmielu ideę otwartości – poprosiła księdza, by pozwolił grekokatolikom śpiewać ich własne pieśni w świątyni pełniącej funkcję kościoła. Zapraszała w Bieszczady studentów, którzy odnawiali krzyże grekokatolickie na cmentarzach, ratowała kopuły z rozbieranych cerkwi, a przy tym – wciąż pozostawała wierna wspomnieniu męża i jego muzyki.

Kamińska pokazuje Bieszczady prawdziwe – surowe, z trudną historią, przesiąknięte bólem i pamięcią. Pisze o czasach, gdy po wojnie góry te miały być dla Polaków, nie dla Ukraińców, Żydów czy grekokatolików. Przypomina o rzezi ludności żydowskiej w Lutowiskach dokonanej przez Niemców, o powojennych wysiedleniach, o tym, jak długo niechętnie patrzono tu na przyrodników – nawet Simona Kossak w 1970 roku usłyszała odmowę, gdy chciała badać zwierzęta w Dolinie Hulskiego. Przypomina, że dopiero trzy lata później powstał Bieszczadzki Park Narodowy.

Autorka przywołuje też wspomnienia o dzieciach ze szkoły w Lutowiskach – polskich, żydowskich i rusińskich, o Bojkach zamieszkujących dolinę Sanu, o dawnych jarmarkach, handlu i codziennym życiu ludzi, którzy próbowali związać koniec z końcem w trudnej rzeczywistości.

Bieszczady w książce Anny Kamińskiej są bohaterem same w sobie – miejscem pełnym tajemnic, niedomówień i sprzeczności. Nie ma tu gór z folderów, ale są góry prawdziwe – wymagające, trudne, a przez to fascynujące. To też bardzo ciekawa historia o ludziach, którzy mieli odwagę żyć po swojemu. Książka „Nie dopytuj się. Historie z Bieszczadów” Anny Kamińskiej pojawiła się dzięki nakładom Wydawnictwa Literackiego.