12 potraw, choinka i Gwiazdor. Wigilijne zwyczaje w Wielkopolsce

Obok różnych ryb na stole pojawia sie także: kapusta z grzybami, pierogi, kluski z makiem czy kompot z suszonych owoców. Z wigilijnych zup najpopularniejsze są: barszcz z uszkami i zupa grzybowa, ale w Poznaniu to może być zupa rybna - mówi organizator kulinarnych konkursów Jan Babczyszyn.

Każda rodzina ma swoje tradycje. Nie wszyscy pochodzą i urodzili się w Wielkopolsce. Jest dużo ludzi, którzy przyjechali ze wschodu. Jest też sporo pozostałości popruskiej, poniemieckiej. Natomiast na pewno na większości stołów są ryby, są również słodkości, czyli pierniki i zupa rybna.

Przepisy potraw wigilijnych są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Łączy je jedno - powinny być postne, choć formalnie post już w ten dzień nie obowiązuje. Zgodnie z tradycją, w wigilię trzeba spróbować każdej z potraw. Wieczerza powinna się rozpocząć od odczytania fragmentu Ewangelii o narodzinach Jezusa. Później zebrani przy stole dzielą się opłatkiem. Często też przy choince ustawia się żłóbek, a pod świątecznym drzewkiem układa prezenty.

Świąt Bożego Narodzenia nie wyobrażamy sobie bez choinki. Drzewko powinno być udekorowane właśnie w wigilię. Jednak wiele osób chce świąteczną atmosferę poczuć już wcześniej, dlatego ustrojoną choinkę ma w domach od kilku, a nawet kilkunastu dni. Jest wiele tradycyjnych zwyczajów wigilijnych przekazywanych z pokolenia na pokolenie - mówi Monika Słomińska z Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w Poznaniu.

Została tradycyjna choinka. Został opłatek i to jest rzecz bardzo ciekawa, bo to jest tradycja typowo polska łamanie się opłatkiem. Nie przygotowujemy już potraw konkretnie w wigilię. Nie pozostało nam też to, że ozdoby wykonywało się w dzień wigilii, tylko po prostu szykujemy się do tych świąt znacznie wcześniej, żeby tego ostatniego dnia odpocząć, a tradycyjnie ten ostatni dzień był też poświęcony jeszcze na przygotowywanie ozdób i na strojenie domu.

Tradycja dekorowania świątecznego drzewka przywędrowała do Polski z Niemiec na przełomie XVIII-ego i XIX-ego wieku. Na początku choinkę ubierano tylko w miastach. Tradycyjne drzewko iglaste uważa się za symbol życia, odrodzenia i trwania. Zieleń symbolizuje nadzieję.

Nie święty Mikołaj, ale Gwiazdor przynosi w Wielkopolsce świąteczne prezenty. Ta tradycja jest znana na terenie dawnego zaboru pruskiego, a więc nie tylko w Poznaniu i okolicach, ale także na części Ziemi Lubuskiej, Kujawach, Warmii i Kaszubach. - Świętego Mikołaja i Gwiazdora łączy czas grudniowych świąt. Obaj rozdają prezenty, ale Wielkopolska nadal ma ten regionalny wyróżnik, że u nad tą postacią jest Gwiazdor - mówi Witold Przewoźny z Muzeum Etnograficznego w Poznaniu.

Gwiazdor walczy o te resztki, o te okruchy pamięci, którą jeszcze ma starsze pokolenie nie tylko na wsi mieszkających, ale również starszych poznaniaków, do których jeszcze w latach 50, 60 przychodził Gwiazdor i on nie miał nic wspólnego ani z biskupem z Mirry, z dalekiej Turcji ani z tym popularnym, rubasznym facetem w czerwonej czapce.

W Wielkopolsce święty Mikołaj jest postrzegany przez dzieci jako ten, który 6 grudnia wkłada prezenty do wypastowanych butów. W kulturze masowej przyjęło się jednak, że święty Mikołaj pojawia się także w wigilię i przez komin wrzuca świąteczne podarki.

Znany w Wielkopolsce Gwiazdor wywodzi się z dawnych grup kolędników, a jego nazwa wzięła się od noszonej gwiazdy. Gwiazdor nie wyglądał, jak święty Mikołaj i nie był ubrany w czerwony strój, ale w baranicę i futrzaną czapę. Twarz miał ukrytą pod maską lub umazaną sadzą. Gwiazdor nosił ze sobą wór z podarkami i rózgę. Odpytywał dzieci z pacierza, znał dobre i złe uczynki i w zależności od wyniku wręczał prezent lub bił rózgą. Obecnie postać Gwiazdora w wyobrażeniach dzieci upodobniła się do św. Mikołaja.