13 grudnia - dzień świętej Łucji

Święta Łucja - dziewica i męczennica

Łucja żyła na przełomie II i III wieku. Urodziła się w Syrakuzach na Sycylii w bogatej rodzinie. Już jako dziecko złożyła śluby czystości. Dzięki uczestnictwu w pielgrzymce i modlitwie za wstawiennictwem świętej Agaty, wyprosiła uzdrowienie ciężko chorej matki. Kiedy osiągnęła wiek dorosły, matka zaaranżowała jej małżeństwo z młodzieńcem z tego samego stanu. Łucja odrzuciła ofertę zamążpójścia. Wtedy odtrącony młodzieniec doniósł władzom rzymskim o tym, że dziewczyna jest chrześcijanką.

Łucja została aresztowana i uwięziona. Pomimo tortur nie wyrzekła się wiary. Wyrokiem sądu miała zostać umieszczona w domu publicznym. Wtedy miała sama sobie wydłubać sobie oczy, by się oszpecić. Według legendy za trwanie przy wierze jej oczy miały zostać jej przywrócone. Inna wersja legendy mówi o tym, że zaprzęgnięty w woły wóz, który miał zawieźć ją do domu publicznego, przywarł do ziemi i nie chciał ruszyć. Rzymscy żołnierze zaczęli polewać Łucję wrzącym olejem, ale nie przyniosło to żadnego skutku. W końcu jeden z oprawców przebił szyję dziewczyny mieczem, jednak ta żyła, aż nie zjawił się inny chrześcijanin i udzielił jej ostatniego namaszczenia.

Kult świętej Łucji. Ikonografia

Łucja jest czczona zarówno w Kościele Katolickim, jak i w Cerkwi Prawosławnej. Wspomnienie mające rangi obowiązkowego w Kościele Katolickim obchodzi się 13 grudnia. Imię Łucji jest wymieniane w kanonie rzymskim – jednej z najstarszych modlitw eucharystycznych chrześcijaństwa. Patronuje cierpiącym na choroby oczu, dyzenterię, pisarzom, krawcom, szwaczkom, szewcom, tkaczom oraz Syrakuzom, Sycylii i Toledo.

W ikonografii wschodniej święta przedstawiana jest jako młoda kobieta w jasnoczerwonym płaszczu z krzyżem w dłoni. W ikonografii zachodniej Łucja przedstawiana jest z palmą męczeństwa lub mieczem bądź świecą oraz tacą, na której trzyma parę oczu.

"Kiedy na świętą Łucję mróz, to smaruj wóz" - dzień świętej Łucji w Polsce

Obrzędy związane z dniem świętej Łucji związane są m.in. z rzymskim pochodzeniem imienia świętej. Imię „Łucja” pochodzi od łacińskiego słowa „lux”, oznaczającego światło. Zwyczaje tego dnia związane są z symboliką światła, przesilenia zimowego i mają związek z obowiązującym do 1582 roku kalendarzem juliańskim. Do czasu reformy kalendarza przez papieża Grzegorza XIII dzień świętej Łucji przypadał 26 grudnia – według starych wierzeń w porę przesilenia zimowego.

Według wierzeń ludowych, właśnie 13 grudnia czarownice organizowały sabat. Sprzyjało temu szybko zapadająca ciemność. Wiedźmy szczególne szkody miały czynić żywemu inwentarzowi. Oskarżano je o "psucie mleka" i przynoszenie chorób zwierzęcych. By ustrzec się rzucanych przez nie uroków i je odegnać, zwracano się z prośbą o pomoc do świętej Łucji. Tego dnia na progach domów kładziono woreczki z ziołami i okadzano obejścia, żeby zniechęcić czarownice do przybycia. Nie uciekano się również od stosowania egzorcyzmów. 

Przestrzegano zasady, aby po odmówieniu wieczornej modlitwy „Anioł Pański” nie wychodzić z domu. Należało także zostawić pieczenie chleba, tkanie i szycie, by nie narazić się na gniew świętej. Matki pilnowały niemowląt w kołyskach, by wiedźmy nie podmieniły ich na brzydkie "odmieńce". Według niektórych zwyczajów świętą Łucją straszono niegrzeczne dzieci. Jednak z czasem tradycja ta zanikła na rzecz obdarowywania się tego dnia drobnymi upominkami za spełnienie dobrych uczynków.

Na Śląsku Cieszyńskim wieczorem zapalano lampki olejne i wystawiano je w oknach domów. 13 grudnia w całej Polsce rozpoczynano bezpośrednie przygotowania do świąt Bożego Narodzenia. Uważano, że nieprzestrzeganie tego terminu może przynieść kłótnie w rodzinie. Tego dnia dopuszczalne były drobne kradzieże, a młodzieńcy popisywali się w tłuczeniu pozostawionych na płotach garnków gospodyń i potajemnym wyprowadzaniu koni ze stajni.

Wieczór w dzień świętej Łucji, podobnie jak andrzejkowy, poświęcony był wróżbom. Pomimo ostrzeżeń dotyczących wychodzenia po zapadnięciu zmroku, zawsze znalazły się odważne dziewczęta, które w nocy opuszczały dom, by szukać cienia świętej. Nacinały również nożykiem wierzbowe gałązki, a następnie obwiązywały je tasiemką, by rozwiązać ją w Nowy Rok i z powstałych pod nią znaków przepowiadać przyszłość. 

Z dniem świętej Łucji związany był też zwyczaj przepowiadania pogody na następny rok. Każdy z dwunastu dni, jaki pozostał do Bożego Narodzenia, zwiastował pogodę dla określonych miesięcy roku.

Dzień Świętej Łucji w innych krajach

Dzień świętej Łucji jest uroczyście obchodzony w Syrakuzach we Włoszech, których jest ona patronką. Wywodzący się właśnie z Italii kult świętej Łucji przez Niemcy dotarł do Skandynawii. Co roku najbardziej uroczyste obchody tego dnia organizowane są w Szwecji. Paradoksem jest to, że w tym bardzo zlaicyzowanym kraju obchody ku czci katolickiej świętej są tak bogate. 

Tradycyjnie przed nastaniem świtu zasiadano po raz ostatni przed świętami Bożego Narodzenia do suto zastawionego stołu. Najstarsza córka w rodzinie ubierała białą suknię i wianku na głowie z zapalonymi świecami, budziła domowników śpiewając piosenkę „Santa Lucia”. Członkom rodziny podawała kawę, grzane wino oraz wypiekane specjalnie na tę okazję pszenne placki z rodzynkami i szafranem.

Współcześnie ulice szwedzkich miast przemierzają procesje, którym przewodzi ubrana na biało dziewczynka. Na głowie ma wianek z siedmioma świecami, a jej szata przepasana jest wstęgą. Towarzyszą jej druhny, które śpiewają tradycyjną piosenkę o Łucji: „Nadchodzi Łucja, rozpraszając ciemności zimowej nocy” oraz kolędnicy. Dziewczyny przebrane za Łucję można również spotkać w szkołach i zakładach pracy. Mali chłopcy lubią przebierać się 13 grudnia za gnomy, gwiazdki i piernikowe ludziki.

Dzień świętej Łucji we współczesnej Polsce

Ludowe zwyczaje związane z obchodzeniem dnia świętej Łucji w naszym kraju praktycznie zanikły. Dzień ten nie miał tak rozbudowanej symboliki i znaczenia jak Wigilia i Boże Narodzenie, jednakże miał trwałe miejsce w ludowym roku obrzędowym. Obecnie 13 grudnia w Polsce kojarzy się przede wszystkim z wprowadzeniem stanu wojennego w 1981 roku. Może jednak warto, pamiętając zarazem o ofiarach stanu wojennego, przywrócić niektóre tradycje związane z tym dniem? Wystarczy spróbować przepowiedzieć pogodę na przyszły rok.