(Nie)ortodoksja Nowosielskiego

Dorobek malarski Nowosielskiego można dzielić na różne wątki i okresy, wskazując, jak umiejętnie łączył w nich kulturowe tradycje Wschodu i Zachodu, figurację i abstrakcję, sacrum i profanum, kreując własny świat. Świat zaskakująco spójny – dzięki inspirującej roli ikony, ale też dzięki odważnemu czerpaniu z nurtów sztuki współczesnej, między innymi też z abstrakcjonizmu geometrycznego. Figuracja różnego typu i abstrakcja geometryczna, tłumaczył, „to są główni moi wewnętrzni antagoniści, którzy przez cały okres mojej twórczości jak gdyby walczyli ze sobą. Jeden nurt warunkował osiągnięcia drugiego, ale oba musiały się rozwijać”. W tym nieustannym dialogu znajdowały się też nierozdzielone sfery sacrum i profanum.

Pierwsze znaczące abstrakcje zaczął malować Nowosielski tuż po wojnie, pod koniec lat 40., a wydarzenie to wpisywało się w okres zwątpienia w teologię i przede wszystkim w istnienie Boga. Lata 40. i początek 50. sam charakteryzuje w ten sposób: „Był przecież okres, kiedy byłem zupełnym ateistą i wtedy sztuka była tym jedynym, tajemniczym kanałem, przez który pewne elementy realności bytów duchowych przenikały jakoś do mojego rozumu i serca”. Wtedy właśnie odkrył w swoim malarstwie abstrakcję geometryczną, której wkrótce zaczął przypisywać treści duchowe - enigmatyczne trójkątne abstrakcje Nowosielskiego po latach zyskały miano „natchnionej geometrii”. Na wystawie możemy oglądać prace należące do tej grupy, a pochodzące z prywatnych kolekcji, datowane na początek lat pięćdziesiątych.

Na drugą połowę lat 50. i lata 60. przypadł okres odrodzonej, żarliwej religijności Nowosielskiego, w którym dokonał on niezwykłej syntezy obu nurtów. Poszukując odpowiedniej formuły malarskiej, sięgnął po dobrze znany mu z młodości język rusko-bizantyjskiej ikony. Właśnie te inspiracje umożliwiły stworzenie oryginalnego, własnego stylu malarskiego, w którym abstrakcja i figuracja łączą się w jedną wizję.

Zachwytu można doświadczyć na wystawie w Akademii Lubrańskiego, patrząc na ikony pisane przez większość twórczego życia Artysty (lata 1962-1993) – w tych realizacjach odnajdziemy m.in. wizerunki Chrystusa Pantokratora, Marii Theotokos i świętych, mandyliony i liczne Ukrzyżowania, sceny Przemienienia, Zstąpienia do otchłani i wiele innych. W dialogu z ikoną prezentowane są abstrakcje, obok wspomnianych już prac z wczesnych lat pięćdziesiątych także wykonane w okresie 1956-1968 kompozycje bliskie zwłaszcza poetyce Mondriana oraz powstałe w ostatnich latach twórczych (1997-1998) obrazy bliskie chromatycznej abstrakcji Marka Rothko. Pierwszy raz można zobaczyć w Polsce witraż abstrakcyjny przygotowany na IV Międzynarodowe Biennale Sztuki Sakralnej w Pescarze (1990) z kolekcji prof. Aleksandra Grygorowicza. Nie przypadkiem ikony pozyskane na wystawę pochodzą zarówno z cerkwi prawosławnej (Kraków), jak i z katedry greckokatolickiej (Wrocław) oraz ośrodków rzymskokatolickich: z opactwa benedyktyńskiego (Tyniec) i parafii prowadzonej przez wspólnotę Chemin Neuf (Wesoła), bo taka właśnie konfiguracja tworzy sytuację ekumeniczną „w duchu” Nowosielskiego.

Jak przystało na prawdziwie renesansową postać, Nowosielski malował nie tylko ikony i abstrakcje, lecz także pejzaże, martwe natury, sceny figuralne, imaginacyjne portrety oraz akty kobiece. Zapraszając na wystawę w Galerii Sztuki Współczesnej Akademii Lubrańskiego mamy nadzieję, że stanie się ona istotnym przyczynkiem do rozwoju coraz bardziej świadomego i spójnego postrzegania dzieł Jerzego Nowosielskiego, wprawiających w zachwyt i zadziwienie…

Wystawę „Jerzy Nowosielski. Ikona i abstrakcja” można oglądać od 27.04. do 16.10.2023 w Galerii Sztuki Współczesnej Akademii Lubrańskiego (Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu) przy ul. J. Lubrańskiego 1 w Poznaniu - wt.-pt. godz. 11:00 – 17:00; sob. godz. 11:00-16:00; niedz. godz. 11:00-15:00.