Wystawa ,,Łukaszowcy. Wielki powrót.”

Tymczasowo eksponowane na parterze w gmachu Muzeum Narodowego, dzieła stanowić będą następnie część stałej ekspozycji w nowo budowanym obiekcie na żoliborskiej Cytadeli, czyli w docelowej siedzibie muzeum historycznego.

Wystawę przygotowano w polskiej i angielskiej wersji językowej. Wzbogacono ją o plansze, wyjaśniające historię błąkających się dzieł w nawałnicy czasów.

W opowieści o tej wystawie sama historia ekspozycji jest nie mniej ważna od dzieł na niej pokazywanych. Bowiem po 83 latach powróciły one przez Ocean Atlantycki na polski grunt.

Na wystawę "Łukaszowcy. Wielki powrót" składa się siedem panoramicznych, obrazów i cztery tkane makaty. Obrazy poświęcone są historii Polski – ilustrując najważniejsze z niej wydarzenia. Podkreślają polski wkład w rozwój cywilizacji zachodniej poprzez kultywowanie tradycji tolerancji i konstytucjonalizmu. Pokazują także ważne momenty w relacjach z sąsiadującymi państwami.

Całość opracowano i wysłano do Stanów Zjednoczonych Ameryki na potrzeby pawilonu polskiego na wystawie światowej w Nowym Jorku w 1939 roku, trwającej do roku 1940.

Napaść Niemiec na Polskę, będąca początkiem drugiej wojny światowej, przebieg nazistowskiej i sowieckiej okupacji oraz powojenne losy zniewolonej Polski uniemożliwiły powrót do kraju dzieł wysłanych na wystawę.

Dopiero w maju 2022 roku udało się ustalić ich dalsze losy, pomimo złożonej sytuacji prawnej tych dzieł sztuki. Staraniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i zaangażowaniu wicepremiera prof. Piotra Glińskiego udało się doprowadzić do ich powrotu i wyeksponowania dla szerokiej publiczności. Skomplikowana sytuacja prawna utrudniała negocjacje władz polskich z przedstawicielami władz uczelni. To działanie wpisuje się w nurt działań polskich władz na rzecz odzyskania dzieł sztuki polskiej, które zawirowania wojenne rozrzuciły po całym świecie.

Kolekcja przechowywana była do tej pory w Le Moyne College w USA. To z władzami tej właśnie uczelni udało się wynegocjować zwrot prac.

Wielkoformatowe barwne obrazy pokazują siłę polskiego państwa, przywołaną tuż przed jego zapaścią w czasach drugiej wojny. Podziwiać można dawne dzieje, jak: spotkanie Bolesława Chrobrego i cesarza Ottona u grobu św. Wojciecha (z 1000 r.), później np. przyjęcie Unii Lubelskiej (w 1569 r.), kończąc na uchwaleniu Konstytucji 3 maja (w 1791 r.). Ten ostatni punkt mógł przybliżać polską historię amerykańskim odbiorcom.

Makaty utkane według założeń Mieczysława Szymańskiego pokazują militarną potęgę i zwycięstwa wojsk Rzeczpospolitej Obojga Narodów za panowania natomiast Jana III Sobieskiego.

Kim byli tajemniczy ,,Łukaszowcy”? To popularna nazwa obejmująca członków Bractwa św. Łukasza. W jego skład wchodziło 11 malarzy. W ich twórczości widać echa poszukiwania stylu narodowego i ekspresji polskiego ducha, właściwe dwudziestoleciu międzywojennemu. Był to czas wytężonych starań o intelektualne i techniczne zjednoczenie Polski, zjednoczonej z podzielonych i długo okupowanych ziem. To także przejaw działań ówczesnych władz z zakresu kształtowania polityki historycznej, dyplomacji kulturalnej i eksportu polskiej sztuki. Czy odbiór wystawy mógł pod koniec lat trzydziestych wspierać percepcję Polski jako państwa liczącego się na arenie polityki i sztuki międzynarodowej? Tę ocenę warto zostawić historykom sztuki.

Choć na tle ówczesnych ruchów awangardowych prace łukaszowców wydają się wyjątkowo tradycyjne, to właśnie jest znakomitą lekcją historii, zataczającej kręgi po mapie świata, w którym sztuka próbuje opowiadać jego skomplikowane dzieje.